De zelfredzaamheid wordt juist afgebroken

Bezuinigen heeft een moreel doel. Mensen meer zelfredzaam maken en minder afhankelijk te laten zijn van de overheid. Echter het begrip zelfredzaamheid vereist wel een nadere analyse.

Telkens opnieuw, in vele varianten, worden de bezuinigingen gerechtvaardigd met het nobele streven om mensen meer zelfredzaam te maken en minder afhankelijk van de overheid. Bezuinigen krijgt daarmee ook een moreel doel: het sterker maken van de mensen die er het slachtoffer van zijn. Die redenering spreekt veel mensen aan. Want wie kan er tegen zijn om mensen zelfredzaam te maken, helemaal als daarmee de portemonnee van de belastingbetaler wordt ontzien?

Afhankelijk

Zelfredzaamheid is een containerbegrip en vereist een nadere analyse. Zoals zo vaak krijgt een woord pas betekenis in een bepaalde context. In de moderne samenleving met een ver doorgevoerde arbeidsdeling is niemand helemaal zelfredzaam of onafhankelijk. Voor onze voedselvoorziening zijn we volledig afhankelijk van anderen en als de elektriciteit uitvalt zitten we hulpeloos thuis te wachten tot het licht weer aangaat.

Laten we ter wille van de analyse iemand zelfredzaam noemen als hij of zij in staat is zelfstandig, op een in vergelijking met andere mensen normale manier in de samenleving te participeren. En laten we als doelstelling van beleid formuleren dat we mensen die dat (nog) niet zelfstandig kunnen, dat zoveel mogelijk proberen te leren en zo nodig te begeleiden.

Zelfredzaam

Zelfstandig participeren vereist een inkomen dat dit op een minimaal niveau mogelijk maakt. Vandaar dat artikel 20 van de Grondwet de bestaanszekerheid en spreiding van welvaart tot zorg van de overheid verklaart en mensen die niet in hun bestaan kunnen voorzien een recht geeft op bijstand van overheidswege. Behalve door het verschaffen van voldoende bestaanszekerheid, kan de zelfredzaamheid van mensen worden bevorderd door hun geschiktheid voor de arbeidsmarkt te vergroten, bijvoorbeeld door te zorgen voor optimaal onderwijs, goede gezondheidszorg, goede en betaalbare kinderopvang, mogelijkheden tot bijscholing.

Naast dit generieke beleid is beleid nodig dat specifiek gericht is op mensen die onvoldoende toegerust zijn om op eigen kracht zelfredzaamheid te verwerven. Denk aan chronisch zieken, geestelijk of lichamelijk gehandicapten, ouderen en ongeschoolden. Een deel van hen zal nooit zelfredzaam kunnen worden.

Wie het huidige bezuinigingsbeleid toetst aan het bevorderen van zelfredzaamheid, kan alleen maar concluderen dat die juist wordt afgebroken. Artikel 20 van de Grondwet is een dode letter geworden. Niet alleen moet iedereen flexibeler worden, waarmee de bestaanszekerheid op de tocht komt te staan, maar ook de sociale zekerheid is van een recht verworden tot een gunst, die lang niet altijd wordt verleend. Mensen op een sociale werkplaats die dankzij de begeleiding min of meer zelfredzaam zijn, moeten voortaan zelf maar een baan zien te krijgen. Het persoonsgebonden budget in de gezondheidszorg, bedoeld om de zelfredzaamheid van mensen te bevorderen, wordt zo goed als afgeschaft.


Gelukkiger

Het is waar, het bevorderen van zelfredzaamheid kost veel geld. Maar het genereert ook veel opbrengsten. In de eerste plaats omdat mensen er gelukkiger door worden. In de tweede plaats omdat de maatschappelijke kosten van afwezigheid van zelfredzaamheid dikwijls hoger zijn dan de kosten van het bevorderen ervan. Een autistische jongere die het zonder begeleiding op de arbeidsmarkt niet redt, dreigt voor de rest van zijn leven een maatschappelijke kostenpost te blijven. Een oudere met een minimuminkomen die zelf een rollator moet kopen zal dat wellicht niet of later doen en zal daardoor eerder vallen. Hoeveel rollators gaan er in de prijs van een nieuwe heup?

Het kabinet Rutte maakt deze afwegingen niet. Het hanteert een andere definitie van zelfredzaamheid. Voor het kabinet is iemand zelfredzaam als hij in economische zin rendabel en zelfstandig is. Als dat niet lukt zoeken betrokkenen het zelf maar uit of moeten hulp zoeken bij familie of buren. Sommigen redden het wel. Een zwakbegaafd meisje dat haar baan op de sociale werkplaats verliest, kan met ‘begeleiding’ van een pooier wellicht zelfredzaam worden als hoer.

Het percentage criminele jongeren met een IQ lager dan 70 zal waarschijnlijk nog hoger worden, maar ze hoeven hun hand niet op te houden. Dat gaat niet op voor een miljonair die in een miljoenenvilla woont. Die kan het niet zonder flinke steun van de overheid. Die kan op Rutte rekenen. Wedden dat het kabinetsbeleid aan het eind van de rit zo ‘succesvol’ is geweest dat het toptarief van de inkomstenbelasting van 52 naar 42 procent kan!

Bron: vk.nl